Książka jest próbą przedstawienia głównych cech programów kultury narodowej, powstałych w epoce Młodej Polski. Przetrwanie i przetwarzanie to pojęcia, którymi oznaczone zostały dwa wiodące style myślenia o kulturze. Odnoszą się one do imperatywów konserwacji oraz modernizacji życia polskiego w czasach porozbiorowych. Dla orędowników kultury przetrwania najważniejszym zadaniem stało się umacnianie spoistości narodu jako wspólnoty posiadającej własną świadomość historyczną. Natomiast zwolennicy kultury przetwarzania uznali, że najważniejsze jest przekształcenie rozbitego i zapóźnionego społeczeństwa w nowoczesny naród, poważany w modernizującym się świecie. Wielowymiarowa rywalizacja ideowych formacji, zabiegających o intelektualny prymat w programach i dyskusjach, została zrekonstruowana w oparciu o dzieła wpływowych podówczas myślicieli, takich jak chociażby Aleksander Świętochowski, Jan Ludwik Popławski, Stanisław Szczepanowski, Zenon Przesmycki, Stanisław Brzozowski. Wszyscy oni pragnęli na swój sposób włączyć literaturę polską w krąg spraw społecznych, zagadnień filozoficznych oraz międzynarodowych procesów cywilizacyjnych.
